Sterrenstelsels: even wat feiten op een rij

De achttiende-eeuwse filosoof Immanuel Kant was een van de eerste mensen die theoretiseerde dat de Melkweg niet het enige melkwegstelsel in het universum was. Kant bedacht de term “eiland-universum” om een ​​sterrenstelsel te beschrijven. Astronomen schatten inmiddels dat er meer dan 100 miljard sterrenstelsels in het waarneembare heelal zijn. Door de uitdijing van het heelal bewegen de meeste andere sterrenstelsels van ons af. Hoe verder het sterrenstelsels van de Melkweg af staat, hoe sneller het van ons af beweegt.

In het centrum van de Melkweg zit een enorm zwart gat. Deze kun je helaas niet zien, maar als je ooit naar het sterrenbeeld Boogschutter hebt gekeken, heb je wel in de goede richting gekeken. De meeste sterrenstelsels hebben een zwart gat in het midden en astronomen hebben vastgesteld dat de massa altijd ongeveer 1/1000 van de massa van het sterrenstelsel is. Twee van de sterrenstelsels die het dichtst bij de Melkweg liggen – de Kleine Magelhaense Wolk en de Grote Magelhaense Wolk – hebben mogelijk geen zwarte gaten. Beide stelsels hebben echter ook een heel kleine massa vergeleken met onze Melkweg. Daardoor kunnen hun centrale zwarte gaten ook gewoon te klein zijn om kunnen te detecteren.

Elk sterrenstelsel bestaat uit heel veel stof dat gemaakt wordt door sterren. Deze stof zorgt ervoor dat licht er roder uitziet dan het in werkelijkheid is. Dat kan het voor astronomen moeilijk maken om eigenschappen van sterren te bestuderen. Sterrenstof kan ook echt reizen. Sommige sterrenstelsels produceren galactische winden en verdrijven stof en gas met honderden kilometers per seconde in de intergalactische ruimte, de ruimte tussen sterrenstelsels. Deze winden worden veroorzaakt door sterrenlicht dat druk uitoefent op stof en gas; de snelste galactische winden bevinden zich in verre sterrenstelsels die veel sneller sterren vormen dan de Melkweg.

De Melkweg roteert met ongeveer 250 kilometer per seconde en draait ongeveer elke 200 miljoen jaar een volledige ronde om zijn eigen midden (een periode). Een zo’n periode geleden was de Aarde in de ban van de dinosaurussen. Sterrenstelsels roteren sneller dan voorspeld, alleen al op basis van de zwaartekracht van hun sterren. Astronomen concluderen dat de extra zwaartekracht afkomstig is van donkere materie. Omdat deze materie geen interacties aangaat met andere materie en geen licht uitzendt is het niet direct waar te nemen.

Afgezien van donkere materie bestaan sterrenstelsels veelal uit lege ruimte. Als de sterren in sterrenstelsels zouden worden verkleind tot de grootte van sinaasappels, zou er een kleine 5000 km tussen de sterren zitten. Als sterrenstelsels zo groot zouden zijn als appels, zouden sterrenstelsels slechts een paar meter uit elkaar liggen. Dat is ook de reden waarom sterrenstelsels soms botsen en samensmelten tot een groter stelsel.  Over ongeveer 4 miljard jaar zal de Melkweg samensmelten met het sterrenstelsel Andromeda. Het resultaat van het fusieproces – dat minstens honderd miljoen jaar zal duren – zal een ellipsoïde Melkweg zijn met de werknaam ‘Milkomeda’.